Hvað á mindfulness að heita?

Höfundur: Sigrún Daníelsdóttir

Mig langar að kynna nýja tillögu að þýðingu á orðinu „mindfulness“. Ýmsar þýðingar hafa litið dagsins ljós eftir að meðferð sem byggist á þessum grunni festi hér rætur. Meðal þeirra eru orðin „árvekni“ og „gjörhygli“ en þó virðist sem ekki ríki allskostar sátt um þessar þýðingar. Mörgum finnst þær ekki ná almennilega utan um það ferli að taka eftir og þjálfa með sér þessa forvitnu, mjúku, hlutlausu vitund um það sem á sér stað og einkennir „mindfulness“. Ég hef sjálf átt dálítið erfitt með að tileinka mér þessar þýðingar, þótt mér hafi hingað til ekki dottið í hug neinar betri, því mér hefur fundist þessi orð setja mig í allt aðrar stellingar en mig langar að vera í þegar ég iðka „mindfulness“. Manneskja sem er árvökul er fyrir mér einhver sem er dálítið á tánum. Hún er ekki bara vakandi og fylgist með heldur er hún líka að passa upp á að allt sé örugglega með felldu. Hún er ekki jafn afslöppuð gagnvart því sem á sér stað og „mindfulness“ fræðin kenna og hún er ekki eins mikið „með“ því sem gerist og maður reynir að vera þegar maður er „mindful“.

Árvekni er líka íslenska þýðingin á orðinu „vigilance“ sem hefur allt aðra merkingu en „mindfulness“. Það vísar einmitt til þess að sýna aðgát og vera á varðbergi. Þegar talað er um „hypervigilance“ eða ofurárvekni er til dæmis ekki átt við mikla leikni í því að vera „mindful“ heldur ástand sem er hluti af vítahring áfallastreitu. Manneskja sem er ofurárvökul er stöðugt kvíðin og finnur hvergi ró sem getur leitt til örmögnunar. Mér þykir í besta falli undarlegt að nota orðið árvekni yfir „mindfulness“ þegar ofur-árvekni vísar til eins af greiningarskilmerkjum áfallastreituröskunar.

Orðið gjörhygli er ágætis tilraun til þýðingar en ég hef ekki getað sæst á það af svipaðri ástæðu. Fyrir mér vísar það í einhverja ofurathygli, túrbó ástand, risastórt auga sem tekur eftir öllu sem gerist, en það er einmitt ekki þessi mjúka en vakandi athygli sem fylgir „mindfulness“. Gjörhygli minnir mig alltaf á hið illa og sívökula auga Saurons úr Hringadróttinssögu – ekki alveg sú ímynd sem maður vill taka með sér í „mindfulness“ æfingar.

Þýðingin sem ég vil leggja til flaug mér í hug þegar ég sat á vinnustofu um „mindfulness“ á ráðstefnu í vor. Ég var að hripa niður setningu um að gera eitthvað „mindlessly“ – annars hugar – þegar þeim skilningi laust niður í huga mér að það að vera „mindful“ væri auðvitað að vera „heilshugar“. Þarna fann ég að – að minnsta kosti fyrir mitt leyti – var komið orð sem náði fyllilega yfir það sem ég var að gera þegar ég var að iðka „mindfulness“. Ég var að æfa mig í því að vera „heilshugar“, að vera algjörlega til staðar í því sem ég var að gera, hlutlaus, forvitin, tilbúin að taka við og taka eftir hverju sem var án þess að bregðast við því.

Þetta orð er notað í íslensku um eitthvað sem maður meinar, segir eða gerir af öllu hjarta: Maður styður eitthvað heilshugar eða tekur undir eitthvað heilshugar. Merkingin er bæði jákvæð og falleg. Orðið er auk þess afar hentugt þegar verið er að skýra þessa hugmyndafræði þar sem auðvelt er að draga upp muninn á því að vera „heilshugar“ og „annars hugar“ og ræða um athafnir sem hægt er að gera ýmist heilshugar eða annars hugar: Anda heilshugar, ganga heilshugar, borða heilshugar, tannbursta sig heilshugar, o.s.frv. Þá er einnig skemmtilegt hversu bókstafleg þýðingin er: „mind-ful“ og „heils-hugar“. Bæði orðin vísa annars vegar í hugann og hins vegar eitthvað sem er heilt og órofið.

Þó er einn galli á þessari þýðingu og hann er sá að „heilshugar“ er ekki nafnorð. Það þarf þó ekki endilega að vera galli og er ég þess fullviss að áralöng þjálfun heilshugar iðkenda í því að sætta sig við hlutina eins og þeir eru muni leiða þá yfir þann hjalla. Við erum oft að leitast við að nafnyrða orð sem verða ekki gerð að slíkum nema með einhverskonar afbökun og þá er betra að leyfa orðunum bara að vera í sínu eðlislæga formi. Það er ekki til nein þægileg nafnorðsmynd af því að vera heilshugar en það er allt í lagi. Það er samt hægt að tala um heilshugar hugleiðslu, heilshugar æfingar, heilshugar námskeið og heilshugar meðferð.